Święty Zygmunt

Klasztor

Gmach dawnego klasztoru położony jest na południe od kościoła, równolegle do ul. Krakowskiej, ale oddzielony od niej ciągiem parterowych sklepów. Za klasztorem w kierunku południowym znajdują się nowsze zabudowania gospodarcze z podwórkiem graniczącym z ul. Przesmyk i od wschodu z ul. Targową. Jak już wspomniano klasztor połączony został na wysokości piętra z kościołem krytym gankiem, wspartym na dwu arkadach.

Pierwotny budynek wzniesiony był zapewne po przejęciu 1474 r. częstochowskiej fary przez paulinów. Pierwsza informacja o istnieniu murowanej budowli pochodzi jednak dopiero z 1598 roku. W wizytacji parafii częstochowskiej zleconej przez biskupa krakowskiego i kardynała Jerzego Radziwiłła odnotowano, że przeor i trzej bracia mieszkają w murowanym klasztorze obok kościoła parafialnego, co nie oznacza, że budynek nie był wzniesiony wcześniej. Być może intensywniejsza działalność budowlana rozpoczęła się po zakończeniu ważnej dla paulinów inwestycji – budowy kościoła pielgrzymkowo-klasztornego na wzgórzu jasnogórskim - a więc w końcu XV lub na pocz. XVI stulecia.

Z racji niewielkiej obsady klasztoru usytuowanego przy miejskiej parafii zapewne była to skromna, wolnostojąca budowla usytuowana w bezpośrednim sąsiedztwie kościołaśw. Zygmunta. Zdaniem niektórych badaczy około poł. XVII wieku nastąpiła rozbudowa, a właściwie budowa nowego klasztoru. Inicjatorem podjętego wówczas przedsięwzięcia miał być ojciec Andrzej Gołdonowski, wyjątkowy mecenas sztuki i doskonały administrator. Dodajmy, że konwent św. Zygmunta objął on w lipcu 1647 roku, a opuścił w roku 1649. Gotycki budynek miał być włączony w mury nowego obiektu, usytuowanego wzdłuż dzisiejszej ul. Krakowskiej. Wówczas też połączono kościół z klasztorem na wysokości piętra arkadowym gankiem. Wygląd klasztoru z poł. XVII stulecia ukazuje nam sztych Jana Aleksandra Gorczyna. Na południe od kościoła widoczny jest więc piętrowy budynek, zwieńczony wysokim dachem, z sześcioboczną wieżyczką, nakrytą cebulastym hełmem. Rysownik szczegółowo odwzorował bryłę klasztoru, zaprezentował nawet ów ganek z oknami, wsparty na dwóch arkadach, łączący kościół z klasztorem. W 1660 roku król Jan Kazimierz obdarzył kościół św. Zygmunta placem „szerokości 15 i ½ łokcia i długości 83 łokci dla wybudowania klasztoru, dla braci będących przy kościele”.(Była to więc działka o wielkości ok. 10 m x 48m).

Rozbudowa klasztoru zapoczątkowana została w pierwszym dziesięcioleciu XVIII wieku, w latach 1709 -1711, za czasów sprawowania godności przeora przez ojca Alojzego Skalińskiego, pełniącego wcześniej funkcję kapelana dworu Leszczyńskich i bpa Jana Szembeka. W 1710 r. otrzymał on nawet pochwałę za wielką troskę o dom i dobrze zapoczątkowane prace budowlane. Starania na rzecz budowy nowego klasztoru, z pomocą ojca prowincjała Konstantego Moszyńskiego, podjął ojciec Wiktor Karsznicki, znakomity kaznodzieja, który przeorem staromiejskim był od maja 1713 do września 1717 roku. Po wybraniu go sekretarzem prowincji przeniósł się na dwa lata do klasztoru jasnogórskiego, a następnie w 1719 roku powrócił na probostwo farne, gdzie przebywał do maja roku 1728. W tym też czasie rozpoczęte zostały prace przy rozbudowie klasztoru św. Zygmunta, prowadzone etapami przez wiele lat. Kontynuował je z powodzeniem w latach 1729-1735 przeor ojciec Eleuter Strzałkowski.

Zasadnicza rozbudowa klasztoru nastąpiła więc za kadencji prowincjała ojca Konstantego Moszyńskiego, co poświadcza dokument z 1729 roku, kiedy to definitorium dziękowało prowincjałowi za powiększenie klasztoru przy kościele św. Zygmunta. Powiększenie polegało zapewne na dobudowaniu pod kątem prostym do istniejącego budynku dodatkowego skrzydła południowego. Skądinąd wiemy, że ojciec Konstanty Moszyński rygorystycznie przestrzegał pewnych zasad przy realizacji klasztorów paulińskich, nie tylko nowo zakładanych, ale także przy rozbudowie tych, które funkcjonowały już wcześniej. W przypadku inwestycji skromniejszych usytuowanie obiektów było tak pomyślane, aby umożliwiało w perspektywie możliwość dalszej rozbudowy i zamknięcie czworoboku z wirydarzem pośrodku.

W 1760 roku zabudowania miejskie zlokalizowane przy rynku prawie doszczętnie strawił wielki pożar. Bardzo poważnie ucierpiała wówczas także świątynia i klasztor. Początkowo próbowano dokonać remontu własnym sumptem - oraz przy pomocy obywateli miasta Częstochowy, ale rezultaty musiały być mierne, skoro jeszcze w 1763 ojciec Mateusz Łękawski zmuszony był prosić prowincjała prośbę o pomoc finansową na remont zniszczonych trzy lata wcześniej budynków klasztornych. Jednak dopiero za kadencji ojca Feliksa Sekulskiego, czyli w latach 1769-1771, klasztor uzyskał obecny kształt.

W latach 1819-1823 ojciec Mateusz Lachowicz uporządkował zabudowę dziedzińca gospodarczego zlokalizowanego po południowej stronie klasztoru, wznosząc tam liczne budynki gospodarcze.

W 1866 roku w wyniku wspomnianego ukazu carskiego parafia ostatecznie przeszła pod zarząd księży diecezjalnych.

Pomiędzy 1903-1905 rokiem przebudowany został dach klasztoru, przy czym obniżono kalenicę, zmieniając tym samym kąt nachylenia połaci. W 1905 r. wykonano projekt pawilonów handlowych z przeznaczeniem na sklep Towarzystwa Rolniczego. Budynek zlokalizowano bezpośrednio przy elewacji zachodniej głównego skrzydła klasztoru. Widok wzniesionego w tym czasie obiektu utrwaliła fotografia z 1909 roku. Inwestycja dla ekspozycji budynku klasztoru okazała się wyjątkowo niefortunna, zasłoniła, bowiem nie tylko elewację zachodnią starego klasztoru, ale także spowodowała jej przebudowę. Zlikwidowano wówczas płynny rytm otworów okiennych, upraszczając jednocześnie detal architektoniczny w postaci fryzu i charakterystycznych, profilowanych opasek okiennych.

W roku 1914 do skrzydła zachodniego dobudowano - pod katem prostym w kierunku wschodnim - dwukondygnacyjne pomieszczenia przeznaczone m.in. dla biblioteki parafialnej. Wkrótce, pomiędzy 1921 a 1925 rokiem dobudowano doń dwie szopy: jedną drewnianą, drugą murowaną.

W 1935 roku ponownie podjęto prace budowlane przy skrzydle zachodnim powiększając go od wschodu o parterowy pawilon.

W roku 1992 usunięto z budynku klasztornego zniszczone, stare tynki zewnętrzne, zastępując je nowymi. W 1996 roku nastąpił generalny remont wnętrza dawnego klasztoru. Wymieniono wówczas m.in. instalację elektryczną oraz prawie we wszystkich pomieszczeniach tynki wewnętrzne. W trakcie tych prac odkryty został kamienny portal w przyziemiu konstrukcyjnej ściany skrzydła zachodniego, datowany na pocz. XVII w.